افزایش دایره واژگان از مهارت های مهم فن بیان و سخنوری است. البته منظور از افزایش دایره واژگان صرفا یادگیری کلمه های جدید و افزایش گسترۀ واژگانی نیست بلکه بیشتر کاربرد و استفاده از واژگانی است که در حافظه داریم. حتی کسانی که زبان مادری آن ها فارسی است با تعداد کلمه های محدودی در مکالمه های روزمره صحبت می کنند.
آنچه می خوانید
ضرورت افزایش دایره واژگان
1- تنوع و زیبایی کلام
همانطور که بسیاری از خانم ها با یک لباس به دو مهمانی نمی روند و یا وقتی آقایون لباس نو می خرند دوست دارند که به مهمانی دعوت شوند، استفاده از واژگان و عبارات نو بدیع در مکالمات و صحبت های روزمره می تواند انرژی زیادی در ارتباط ایجاد کند. هر واژه یا عبارت نو و جدید، رابطه را از نو می سازد و روح تازه ای در ارتباط کلامی می دمد
2- بیان مفاهیم پیچیده
واژگان و عبارات مانند مصالح و آجرهای یک ساختمان است. با تعداد محدودی آجر شاید بتوان فقط یک اتاق ساخت. ولی با تعداد زیاد می توان یک کاخ بلند به وجود آورد. افزایش دایره واژگان به شما امکان می دهد که بتوانید مفاهیم پیچیده و دشوار را به بهترین و ساده ترین شکل ممکن بیان کنید.
3- شخصیت سخنوری
هرقدر دست سخنور برای استفاده از واژگان متعدد و متنوع باز باشد از نظر کلامی، شخصیت بالاتری پیدا می کند. و این خود عاملی می شود که احتمال پذیرش و متقاعدسازی مخاطب را افزایش می دهد. افزایش دایره واژگان باعث ارتقای شخصیت سخنور می شود.
مشکلات فقر دایره واژگان
1- مکث ها و سکوت های بی مورد و یا طولانی هنگام صحبت کردن
مهمترین دلیل مکث و سکوت های بی مورد در هنگام صحبت کردن، فقر دایره واژگان است. که معمولا همزمان با صداهای موهومی مانند اِم، آم، هوم و … هم می شود. از منظر زیباشناسی، این صداهای اضافی و سکوت های بی مورد، کلام را از ریتم می اندازد و مخاطب را آزار می دهد.
2- کندی و سرعت کم صحبت کردن
فقر دایره واژگان باعث کند حرف زدن می شود. چون گوینده سرعت لازم برای استخدام و به کارگیری کلمه را ندارد. دقیقا مانند راننده ای که با سرعت کم حرکت می کند و حوصله مسافران را سر می برد. برای کنترل سرعت صحبت کردن باید از گستره دایره واژگان مناسب برخوردار باشید.
3- کوتاه و خلاصه صحبت کردن
به دلیل فقر دایره واژگان شما مجبور می شوید که از جمله های کوتاه و عبارات خلاصه شده استفاده کنید. به عبارت دیگر قابلیت توضیح دادن مطلب و یا موضوعی را با آب و تاب تعریف کردن را از دست می دهید.
4- کم حرفی
در نهایت فقر دایره واژگان باعث انزوا و تنهایی و کم حرفی می شود. کمتر وارد مکالمات و گفتگوهای دیگران می شوید و تا از شما سوال نپرسند پاسخ نمی دهید. اگر هم پاسخ می دهید با آری یا نه و یا عبارات کوتاه سعی می کنید زودتر حرفتان را تمام کنید.
5- کیفیت کار را جایگزین پرزنت و ارائه می کنید
وقتی باید کار یا پروژه ای که انجام داده اید را پرزنت کنید، آن را کمتر از حد انتظار جلوه می دهید. وقتی کسی نمی تواند کارش را پرزنت کند گمان می کند هر چه بیشتر روی کارش وقت بگذارد می تواند این کمبود را جبران کند. البته که باید پروژه و کار با کیفیت، با دقت و باسرعت لازم انجام شود ولی کیفیت نمی تواند جای پرزنت و ارائه را بگیرد.
روش های افزایش دایره واژگان
1- استفاده از فرهنگ طیفی یا تزاروس
فرهنگ طیفی دقیقا بر خلاف لغت نامه عمل می کند. وقتی ما معنای کلمه ای را نمی دانیم به لغت نامه مراجعه می کنیم. ولی اگر شما معنا و مفهوم را بدانید ولی برای بیان آن واژه و لغت به اندازه کافی نداشته باشید می توانید از فرهنگ طیفی استفاده کنید. در این فرهنگ متناسب با مفهوم و معنا طیف وسیعی از واژگانی که می توانید استفاده کنید را مشخص می کند.
کتاب فرهنگ طیفی را انتشارات هرمس منتشر کرده است. نویسنده دکتر جمشید فراروی است و این کتاب از طریق سایت انتشارات هرمس در دسترس عزیزان قرار دارد.
مثال: فرض کنید می خواهیم در مورد مفهوم عدالت سخنوری کنیم. به فرهنگ طیفی که مراجعه کنید طیف کلمات زیر را در اختیارتان قرار می دهد.
اسم: عدل، داد، انصاف، قسط، عدالت، دادگستری، ترازوی عدل، میزان، انصاف، بی طرفی، مساوات، برابری
صفت: به حق، راست، درست، بجا، برحق، روا، شایسته، عادل، منصف، پرهیزگار، با انصاف، دادگر، دادگستر، عدالت گستر، عدالت خواه،
فعل: عادل بودن، منصفانه عمل کردن، انصاف داشتن، به یک چشم نگاه کردن، حق را به حقدار دادن، جانب حق را گرفتن، درست قضاوت کردن
قید: منصفانه، عادلانه، انصافا، صادقانه
حال می توانید با این گستره دایره لغات که در اختیار شما قرار می گیرد سخنوری خود را آماده کنید:
مثال: عدالت یعنی حق را به حقدار دادن. اما برای اینکار باید انصاف را رعایت کنیم. قبل از هر چیز بتوانیم به همه به یک چشم نگاه کنیم و منصفانه و صادقانه هر آنچه که شایسته و سزاوار کسی است را در اختیارش قرار دهیم. چنین می شود که در جامعه ای دادگستری و عدالت گستری توسعه می یابد.
2- تبدیل شعر به سخنرانی
این روش از موثرترین روش های افزایش دایره واژگان است. پیشنهاد می شود یک غزل از سعدی، حافظ، مولانا یا …. را انتخاب کنید. غزل را بخوانید. ترکیبات واژگانی زیبا و بدیع آن را انتخاب کنید و سپس با موضوع شعر خود را در یک موقعیت فرضی سخنوری قرار دهید و با آن کلمات سخنرانی خود را تزئین کنید.
مثال: سه بیت از غزل شماره 199 حافظ را انتخاب کردم:
واعظان کاین جلوه در محراب و منبر می‌کنند
چون به خلوت می‌روند آن کارِ دیگر می‌کنند!
مشکلی دارم، زِ دانشمندِ مجلس بازپرس
توبه‌فرمایان، چرا خود توبه کمتر می‌کنند؟
گوییا باور نمی‌دارند روزِ داوری
کاین همه قَلب و دَغَل در کارِ داور می‌کنند
ابتدا ترکیبات واژگانی زیبای آن را جدا می کنیم:
واعظ – جلوه – محراب و منبر – دانشمند مجلس – توبه فرمایان – روز داوری – قلب و دغل
حال با موضوع عالم بدون عمل شروع به سخنوری می کنیم:
شرط آگاهی به هر دانشی عمل کردن به آن است. زمانی می توانید ادعا کنید که نسبت به چیزی علم دارید که در زندگی خود هم به آن عمل کنید. جلوه رفتار و کردار شما نشان دهنده شخصیت و آگاهی شماست. توبه فرمایانی که از مردم گناهکار می خواهند که توبه کنند درحالی که خودشان به روز داوری ایمان ندارند، نه تنها عالم و واعظ نیستند که کاسبانی هستند که قلب و دغل و دورویی تنها کالای دکّانشان است. تویی که دانشمند مجلسی، تویی که صاحب محراب و منبری، حرمت دانش و محراب و منبر را نگهدار که حرمت هر امام زاده ای با متولی آن است.
3- استفاده از کلمات و عبارات بدیع و جدید
مثال: ما باید به انتخاب فرزندانمان احترام بگذاریم. آن ها هستند که باید زندگی کنند و به هر حال علف باید به دهان بزی شیرین بیاید.
در ادامه می خواهیم به جای علف به دهان بزی شیرین بیاید از عبارتی بدیع و نو استفاده کنیم:
فراموش نکنید که ما باید برای انتخاب فرزندانمان ارزش قائل بشویم. آن ها هستند که باید انتخاب کنند و مسئولیت انتخابشان را بپذیرند. به هرحال آب دریا در مذاق ماهی دریا خوش است.
دو عبارت را با هم مقایسه کنید. تفاوتشان از سرا تا ثریاست. در یکی مرد را شبیه بز و زن را شبیه علف می داند که وظیفه یکی خوردن دیگری است. در عبارت دوم زن شبیه دریا که نماد عشق است و مرد شبیه ماهی در نظر گرفته می شود که آب مایه حیات و تنفس و بقای اوست.
سعی کنید در گفتگوی های روزمره خود، کلمات و عباراتی که را دائما تکرار می کنید را پیدا کنید. به عنوان مثال سلام کردن، خداحافظی کردن، خوش آمد گویی، اظهار شرمندگی، خوشحالی، ناراحتی، خشم ، تشکر کردن، از کسی تعریف کردن، کلمات عاشقانه، قربان صدقه کسی رفتن و … . سپس سعی کنید از کلمات جدید و بدیع، یا شعر و ضرب المثل استفاده کنید. این تمرین تاثیر زیادی در افزایش دایره لغات شما خواهد داشت.
به عنوان مثال برای خداحافظی می توانید از عبارات خدانگهدار، به امید دیدار، می روم ولی دلم پیش شماست، رفتنی باید برود شما برقرار باشید و … به تناوب استفاده کنید.
4- استفاده از تکنیک کلمات مترادف
استفاده از کلمات مترادف تاثیر زیادی روی گستره و افزایش دایره لغات شما دارد. در ابتدا سعی کنید در مورد موضوعی سخنوری کنید و سپس مجدد با استفاده از کلمات مترادف، غنای واژگانی آن را افزایش می دهیم.
مثال: شما وقتی سخنور می شوید که بتوانید جذاب صحبت کنید. جذابیت کلام مخاطب را به هیجان می آورد. سخنور خوب باید مهارت استفاده از کلمات را داشته باشد.
حال سعی می کنیم از کلمات مترادف استفاده کنیم:
شما وقتی سخنور و سخنران خوب و حرفه ای می شوید که بتوانید جذاب، سلیس و روان صحبت کنید. گیرایی و شیوایی سخن و کلام است که مخاطب را سر ذوق و شوق می آورد. سخنور کاردان باید سخندان قابلی باشد که تکنیک و مهارتِ لازمِ استفاده از کلمه و واژه را دارد.
یکی از بهترین تمرینات افزایش دایره لغات مترادف حل جدول می باشد.
5- استفاده از کلمات هم وزن
کلمات هم وزن موسیقی کلام را افزایش می دهد و زیبایی سخن را دوچندان می کند. در مثال بالا دو کلمه ذوق و شوق، در عین اینکه مترادف هستند هم وزن هم هستند. به عنوان مثال در مثال بالا می توان به جای عبارت “سخنور خوب باید مهارت استفاده از کلمات را داشته باشد” می توانیم با استفاده از تکنیک کلمات هم وزن بنویسم:
سخنران سخندان کسی است که ظرائف، لطائف و دقایق کلام، آشنا و آگاه باشد.
دو کلمه سخنران و سخندان و همچنین سه کلمه ظرائف، لطائف و دقایق با هم هم وزن هستند. کلمات هم وزن نه تنها موسیقی و جذابیت کلام را زیاد می کند که در افزایش دایره واژگان تاثیر بسزایی دارد.
6- استفاده از کلمات متضاد
می خواهم به یکی از تاثیرگذارترین جمله های تاریخ ادبیات اشاره کنم. شکسپیر بزرگ، نمایشنامه حملت: “بودن یا نبودن، مسئله اینست”. علت زیبایی و تاثیرگذاری این عبارت علاوه بر محتوای غنی آن، فرم زیبای آن نیز هست. تضاد بین دو کلمه بودن و نبودن.
حال می خواهیم عبارت زیر را با استفاده از تکنیک تضاد بازنویسی کنیم:
مثال: همه چیزشان را از دست دادند.
همه دار و ندارشان بر باد رفت.
همه هستی و نیستی شان از دست رفت.
7- استفاده از تضاد در معنا
استفاده از تضاد در معنا به نظر من اوج هنرمندی سخنوران است. هیچ تکنیکی به این اندازه نمی تواند روی مخاطب تاثیر بگذارد و او را به چالش وا دارد.
مثال1: دنیای کلاسیک دنیای مردانه بود. دنیای مدرن دنیای زنانه است. به همین خاطر در دنیای کلاسیک، دختران سبیل می گذاشتند که شبیه پدرانشان شوند و در دنیای مدرن پسران موهایشان را مش می کنند که شبیه مادرانشان شوند.
کلاسیک در برابر مدرن، دختر در برابر پسر، مردانه در برابر زنانه و ترکیبی بی نظیر که هم می تواند باعث افزایش دایره واژگان شود و هم نفوذ کلام شما را صدچندان می کند.
مثال 2: ما به دنیا آمده ایم که قیمت پیدا کنیم نه به هر قیمتی زندگی کنیم. حکایت ما حکایت یخ فروشی است که از او پرسیدند فروختی؟ گفت نه، ولی تمام شد
8- استفاده از کلمات هم خانواده
کلمات هم خانواده هم می تواند در ارتقای آهنگ و موسیقی کلام و همچنین افزایش دایره لغات موثر باشد. به عنوان مثال کلمات عدل، عدالت، معدل، عادل یا کلمات فکر، فکور، متفکر، تفکر با هم هم خانواده هستند.
مثال: علی به عدالت معروف بود.
عدل و عدالت علی، زبانزد خاص و عام بود.
البته در جمله فوق علاوه بر تکنیک هم خانواده، از تکنیک تضاد (خاص و عام) و همچنین تکنیک کلمات هم وزن (خاص و عام) هم استفاده شده است. هر قدر میزان استفاده از تکنیک های افزایش دایره واژگان در یک عبارت بیشتر باشد غنای واژگانی و موسیقی و آهنگ آن جمله هم بیشتر می شود.
9- استفاده از واژآرایی
تکرار حرف در کلمات و عبارات ریتم و موسیقی کلام شما را افزایش می دهد. همچنین چیدمان این کلمات در کنار هم از بهترین تمرینات افزایش دایره لغات است. در مثال های بالا به تکرار حرف ل در عدل و عدالت علی توجه کنید. یا تکرار حرف د در عبارت دار و ندارشان بر باد رفت و همچنین تکرار حرف س در عبارت همه هستی و نیستی شان از دست رفت موید این موضوع است.
10- استفاده از تکرار جملات کوتاه ساخت
بیان صفت و ویژگی های مختلف یک پدیده به صورت جملات کوتاه ساخت هم می تواند تمرین مهمی برای افزایش دایره واژگان و ریتم و موسیقی کلام باشد.
مثال: ایران وطن ماست.
ویژگی ها و صفت های مختلفی که می توان به ایران و ما نسبت داد را مشخص می کنیم. به عنوان مثال می توانیم بگوییم:
ایران وطن، آب و خاک، سرزمین، جان، ناموس و همه هستی و نیستی ماست.
در مرحله بعد آن را به صورت جملات کوتاه ساخت با قالب تکراری بیان می کنیم:
ایران وطن ماست، ایران آب و خاک ماست، ایران جان ماست، ایران ناموس ماست، ایران همه هستی و نیستی ماست.
این تکرار جملات کوتاه ساخت می تواند هم فرم انگیزشی و هم موسیقی کلام را ارتقا دهد.
11- استفاده از اپلیکیشن های ساخت کلمه
برای این منظور می توانید در زمان اوقات فراغت خود از Vocabulary Apps به عنوان مثال اپلیکیشن کلماتیک (kalamatic) استفاده کنید. بازی با حروف و ساخت کلمات در مراحل مختلف آمادگی ذهنی شما را برای استفاده از واژگان زیاد می کند.
12- استفاده از سایت واژه یاب (vajehyab.com)
سایت واژه یاب تمامی لغت نامه های فارسی را گردآوری کرده است. همچنین می توانید کلمات هم وزن، مترادف و متضاد را از طریق این سایت پیدا کنید.
0 دیدگاه‌ها